CZY ZBYCIE KOLEKCJI PODLEGA VAT W FUNDACJI RODZINNEJ?

Jednym z podstawowych celów fundacji rodzinnej jest gromadzenie i ochrona majątku. Przy powoływaniu fundacji rodzinnej fundator często przekazuje fundacji różnego rodzaju majątek, który zgromadził – celem jego ochrony przed jego niekontrolowaną sprzedażą, gdyby go zabrakło. Są to kolekcje dzieł sztuki (obrazy, rzeźby), czy kolekcje zabytkowych lub kolekcjonerskich rzeczy (samochody, książki, zegarki i inne), które fundator kolekcjonował całe życie i jest z nimi emocjonalnie związany.

STATUS VAT FUNDACJI RODZINNEJ

Fundacja rodzinna w wielu sytuacjach będzie miała status podatnika VAT gdy wykonuje działalność gospodarczą w zakresie wynajmu nieruchomości i rzeczy lub sprzedaży aktywów – ze względu na przekroczenie limitu zwolnienia podmiotowego w VAT (200.000 zł). Gdy zdarzenia te będą miały miejsce w pierwszym roku działalności fundacji – limit ten należy stosować w proporcji do pozostałego okresu do końca roku.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA A DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA FUNDACJI RODZINNEJ

Organy podatkowe zdają się nie dostrzegać, że błędem jest kwalifikowanie każdego przejawu działalności (podejmowanych działań) fundacji rodzinnej wyłącznie przez pryzmat działalności gospodarczej, która ustawowo ma ograniczony zakres.

Fundacja rodzinna w ogóle nie musi prowadzić działalności gospodarczej aby istnieć i realizować swoje cele (gromadzenie majątku, jego ochrona i wypłaty świadczeń dla beneficjentów). Nie to jest jej podstawowym celem. Fundacja może nabywać majątek od fundatora i jego najbliższej rodziny (zalecane) jak i z pasywnych źródeł, np. odsetek od lokat. Zakładanie lokat nie jest przecież przejawem prowadzenia działalności gospodarczej – w ustawie o fundacji rodzinnej nie ma nic na ten temat.

Cała sfera aktywności fundacji rodzinnej, która nie jest wprost wykonywaniem wymienionych w art. 5 ustawy aspektów działalności gospodarczej stanowi przejawy działalności statutowej. W ramach tej działalności mogą być realizowane czynności majątkowe. Aby czynności te były zakwalifikowane do działalności gospodarczej muszą spełnić warunki definicji z ustawy Prawo przedsiębiorców, do której właśnie wspominania regulacja odnosi. Działalnością gospodarczą w rozumienia art. 3 Prawa przedsiębiorców jest zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Zatem, ten zorganizowany charakter i ciągłość czynności przesądzają o tym, że dana aktywność fundacji rodzinnej może być kwalifikowana do działalności gospodarczej lub statutowej.

DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA FUNDACJI RODZINNEJ NA GRUNCIE VAT

Definicja działalności gospodarczej w art. 15 ustawy o VAT jest szersza niż ta z Prawa przedsiębiorców, bowiem obejmuje także wykorzystywanie towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Na gruncie tego zapisu pojawił się spór fundacji rodzinnej z fiskusem w zakresie ustalenia czy sporadyczna sprzedaż przedmiotu kolekcji podlega opodatkowaniu VAT, gdy fundacja rodzinna ma status podatnika VAT. Spór ten został rozstrzygnięty przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 13 listopada 2024 r. o sygn. akt: I SA/Gd 580/24 (wyrok nieprawomocny). Spór został wywołany wnioskiem fundacji rodzinnej o wydanie interpretacji podatkowej. Jak łatwo przewidzieć Dyrektor Krajowej Informacji Skargowej wydał dnia 16 maja 2024 r. interpretację nr 0111-KDIB3-1.4012.52.2024.2.ICZ, w której uznał, że fundacja rodzinna ma obowiązek opodatkować taką sprzedaż podatkiem VAT i jednocześnie nie ma prawa do odliczenia VAT od wydatków na utrzymanie kolekcji. Jednym słowem profiskalną wykładnia prawa.

CEL PRZEKAZANIA KOLEKCJI

Fundacja wskazała m.in. że otrzyma od fundatora kolekcję samochodów i zegarków, z której beneficjenci będą mogli sporadycznie w wyjątkowych okolicznościach korzystać, a czasami fundacja podejmie decyzje o zbyciu danego przedmiotu kolekcji, gdy to będzie potrzebne lub korzystne. Jednakże fundacja wskazał, że priorytetem będzie bezpieczeństwo kolekcji oraz zachowanie składników kolekcji w jak najlepszym stanie technicznym, aby wartość mienia rosła. Fundacja chce też prezentować kolekcje publicznie.

W tak określonym stanie przyszłym fundacja wskazała, że bieżące koszty funkcjonowania i utrzymania kolekcji finansuje z przychodów z najmu nieruchomości otrzymanych od fundatora.

NEGATYWNE STANOWISKO FISKUSA

Organ interpretacyjny ocenił, że:

1. fundacja musi opodatkować nawet sporadyczne czy incydentalne sprzedaży przedmiotów kolekcji, bowiem posiada status podatnika VAT,
2. fundacji rodzinnej nie będzie przysługiwało prawo do odliczenia wydatków na utrzymanie kolekcji bowiem czynności te nie będą miały związku z czynnościami opodatkowanymi, w szczególności poprzez bezpłatne użyczanie beneficjentom przedmiotów kolekcji.

STANOWISKO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO KORZYSTNE DLA FUNDACJI RODZINNEJ

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku uznał, że fundacja ma rację sposób wykorzystania kolekcji przez fundację stanowi przejaw realizacji ustawowych celów fundacji rodzinnej, tj. gromadzenie mienia, zarządzania tym mieniem w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów, a nieodpłatne otrzymanie Kolekcji przez Fundację od fundatora; dbanie o zachowanie Kolekcji oraz remontowanie eksponatów, które tego wymagają – stanowią w ocenie Sądu – gromadzenie mienia oraz zarządzania tym mieniem w interesie beneficjentów. Wskazał także, że elementem zarządzania mieniem może być również incydentalna sprzedaż niektórych eksponatów, gdy decyzja w tym zakresie będzie uzależniona od takich czynników, jak konieczność uzyskania środków finansowych na funkcjonowanie fundacji.

W zakresie prawa do odliczenia VAT od wydatków na utrzymanie kolekcji przez fundację rodzinną Sąd wskazał, iż:

– „wykonywanie przez fundacje rodzinne ich zasadniczych celów określonych w art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej (gromadzenia mienia, zarządzania mieniem w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów) nie stanowi działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy o VAT. Wykonując te zadania fundacje rodzinne nie działają bowiem jako producent, handlowiec lub usługodawca. Wykonywanie czynności związanych z realizacją celów określonych w art. 2 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej nie ma również celów zarobkowych. Celem jest bowiem gromadzenie mienia, zarządzania mieniem w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów – w sposób uszczegółowiony w statucie.”;

– fundacja rodzinna jest zarejestrowanym czynnym podatnikiem VAT z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (w analizowanym przypadku – wynajmu) nie powoduje to zatem, że zawsze sprzedaż składników mienia niezwiązanego z prowadzoną działalnością gospodarczą (zarządzanego zgodnie z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej) również podlega opodatkowaniu VAT – zawsze należy bowiem zbadać, czy są podstawy do uznania, że konkretna transakcja jest dokonywana w charakterze podatnika VAT;

– działalność w zakresie najmu nie ma jednak związku z incydentalną, co podkreślono we wniosku, sprzedażą składników kolekcji zarządzanych na zasadach określonych w art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej – w konsekwencji prawidłowe jest również stanowisko strony, że nie przysługuje jej prawo do odliczenia VAT związanego z kolekcją.

PODSUMOWANIE

Powyższe orzeczenie jest bardzo ważne i ma doniosły charakter dla fundacji rodzinnych i fundatorów – wprowadza bowiem czytelne wskazówki interpretacji przepisów o fundacji rodzinnej na gruncie VAT. W istocie przybliża charakter funkcjonowania do sytuacji osoby fizycznej (fundatora), który gdyby był sam podatnikiem VAT rozróżniałby sferę opodatkowaną (najem) od nieopodatkowanej (prywatna kolekcja). Niewątpliwie jest to logiczny wniosek z analizy charakteru (celu) przepisów o fundacji rodzinnej na gruncie podatkowym.

Faktem jest, iż charakter fundacji rodzinnej orientują ją na czynności w zakresie statutowym, a podejmowana działalność gospodarcza ma mieć charakter wspierający, a nie dominujący.

doradca podatkowy
doradca sukcesyjny